نامگذاری؛ جلوه ای از ارادت ایرانیان به امام رضا(ع)

به مناسبت سالروز میلاد حضرت ثامن الحجج ع

آدمی از دیرباز به لزوم نامگذاری واقف بوده و در این امر توجه ویژه ای مبذول داشته است. در خصوص اهمیت نامگذاری همین بس که هنوز نیز کاشفان، پژوهشگران ومخترعان در نخستین مرحله از تحقیقات خویش برای موضوع مورد مطالعه نامی را انتخاب می کنند که به اتکای آن به سهولت ، امکان تشریح و یا مراجعه به آن میسر گردد. زیرا ” نام” نخستین گام در شناسایی به شمار می آید و امکان تشخیص و تمییز ومقایسه را پدید می آورد.

● نامگذاری از نگاه امام رضا(ع):

حضرت امام رضا(ع) همچون رسول اکرم(ص) وائمه طاهرین علیهم السلام نسب به انتخاب نام نیک و برازنده به پیروان خویش سفارش های ارزنده ای داشته اند.

از مجموع احادیث وروایاتی که در زمینه مسائل تربیتی درباره آن حضرت به ما رسیده است می توان به عظمت و اهمیت این موضوع در آیین اسلام و مکتب تشیع و جامعیت آن یقین حاصل نمود. در فقه الرضا آمده است:” اگر پیش از ولادت نام کودک را تعیین نکرده اید، روز هفتم نام اورا انتخاب کنید.”

امام هشتم شیعیان برای فرزند ارجمند خویش امام جواد نام زیبای ” محمد” را برگزید و دیگران را به انتخاب این نام چنین سفارش فرمودند: “

خانه ای که در آن نام محمد باشد، روز و شبشان را با خیر و نیکی به پایان می رسانند”. برخلاف ابن شهر آشوب ، شیخ مفید و شیخ طبرسی که جز حضرت امام محمد تقی (ع) فرزندی را برای امام رضا(ع) ذکر نکرده اند در برخی منابع همچون ” سیدالائمه” برای آن حضرت ۵ فرزند پسر ویک دختر ذکر شده و یا سبط بن جوزی در” تذکره الخواص ” برای آن حضرت ۴ فرزند ذکرنموده است که در برخی منابع مانند ” منتخب التواریخ” اسامی فرزندان آن حضرت محمد قانع، حسن، جعفر ، ابراهیم ، حسین وعاشیه ذکر شده است. مرحوم شیخ عباس قمی نیز در ” فوائد الرضویه” از دختر حضرت امام رضا (ع) با نام”فاطمه” یاد کرده است.

● اسامی و القاب امام رضا(ع):

امام موسی بن جعفر(ع) فرزند دلبند خویش را همنام جد بزرگوارش امیر المومنین (ع) و جد دیگرش امام سجاد (ع) ، ” علی” نام نهادند. امام کاظم (ع) گاهی اوقات او را ابوالحسن خطاب و می فرمود: ” هرگاه فرزندم را صدا می کنید او را ابوالحسن بخوانید.” از این رو در بسیاری از روایات ما اگر ناقل سخن حضرت امام رضا (ع) باشد، ایشان را ابوالحسن الثانی می خوانند. زیرا ایشان در کنیه نیز با جد بزرگوارخویش مولای متقیان اشتراک دارند. طی حیات پربرکت امام رضا(ع) القاب متعدد ومتنوعی به آن حضرت اختصاص یافت که هر کدام بنا بر مناسبتی و براساس ضوابط و شرایطی تحقق یافت. این القاب هر یک نشانگر جلوه ای از فضایل وکرامات بی شمار آن حضرت است وگواه دیگری برعظمت بی انتهای شخصیت الهی ایشان. برخی از القاب کریمه آن حضرت عبارتند از : صابر، رضی، وفی، صادق، فاضل ، صدیق ، ضامن آهو، قره العین المومنین، غیظ الملحدین ، هادی ، مرشد ، سراج الله ، عالم ، نور الهدی ، راضی ، زکی و … که در کتاب هایی همچون ” منتهی الامال”، ” بحار الانوار” ، ” علل الشرایع” و زیارتنامه آن حضرت با دقت نظر می توان علاوه براین القاب به موارد دیگری نیز دست یافت.

● ” رضا” معروف ترین لقب امام هشتم:

بی گمان” رضا” معروف ترین لقب حضرت ثامن الحجج (ع) است ، چنانکه به محض شنیدن آن، در ذهن هر شنونده ای وجود مقدس حضرت امام رضا (ع) نقش می بندد. این لقب در طول تاریخ بیش از سایر القاب آن حضرت مورد استفاده دوستان و حتی دشمنان ایشان قرار گرفته است. بویژه در دستگاه خلافت مامون با انگیزه بهره گیری های سیاسی، آن حضرت را بیشتر با عنوان رضا معرفی می کردند. چنانکه حتی طبری در کتاب خود لقب رضا را ابداع مامون خلیفه عباسی و نشات گرفته از دوران ولایتعهدی امام رضا (ع) می داند و می نویسد که” مامون آن حضرت را رضای آل محمد (ص) خواند! ” در حالی که به حکم اسناد شیعی ، چنانکه در کتاب مناقب ابن شهر آشوب از امام محمد تقی(ع) نقل شده است، این موضوع افترایی بیش نیست.

در”جلاء العیون” نیز از امام جواد درباره این نکته که لقب رضا را آیا مامون به ایشان داده است، پرسش شده و امام پاسخ فرموده اند: ” سوگند به خدا که آنها دروغ می گویند. او رضا است زیرا مورد پسند خدا و پیامبر اوست و دوست و دشمن از او خشنود بودند.” همچنین درباره لقب رضا درمنابع دیگری نیز از امام نهم(ع) نقل شده است که علت این نکته را در این دانسته اند که مخالفان وموافقان به او و خط و رسم او رضا داده اند ، ویا چنین موقعیتی از نظر رضای دوست ودشمن برای احدی از امامان پیشین نبوده است.

در جناب الخلود روایتی ذکر شده که حکایت از آن دارد این لقب مربوط به قبل از از دوران ولایتعهدی امام رضا (ع) است . وامام موسی بن جعفر (ع) فرزند خویش را به این لقب خطاب می فرموده و می کوشیدند تا این تفکر را شایع کنند که او راضی به رضای خدا و مرضی خدا و رسول بود.

● نامگذاری ، جلوه ای از ارادت ایرانیان به امام رضا(ع):

حدیث عشق و ارادت ایرانیان به خاندان پاک وحی (ع) حدیثی شگفت و غیر قابل توصیف است.

روایت شورانگیز گرویدن سلمان فارسی به اسلام و ارادت آسمانی او به عترت پاک و مکرم رسول اکرم(ص) تا بدان پایه است که پیامبر عظیم الشان، سلمان را در شمار اهل بیت ارجمند خویش معرفی فرموده اند ومقام ایشان نیز همواره مورد تکریم عترت گرامی رسول خدا (ص) قرار داشته است. به گواه تاریخ، ایرانیان با حمایت از علویان همواره به دفاع از اهل بیت (ع) برخاسته و در این راه حتی از بذل جان خویش کوتاهی نکرده اند. تا بدانجا که این سرزمین بزرگترین پایگاه تشیع در طول چهارده قرن پس از ظهور اسلام بوده است. عشق و ارادت مردم این دیار به اهل بیت عصمت و طهارت از جلوه های متعدد و گوناگونی برخوردار بوده است که در هر جلوه ای جهانی زیبایی و معنا نهفته است و حکایت از احترام و اشتیاقی روز افزون و پایان ناپذیر دارد. بی تردید یکی از جلوه های عشق و ارادت آسمانی ایرانیان به ساحت مقدس عترت رسول اکرم اسلام،استقبال از نام های مبارک این خاندان عظیم الشان است. نام هایی با معانی ومفاهیم ملکوتی و نیکو که هر یک یادآور یکی از پیشوایان معصوم است و سرشار از هزاران فراز فضیلت و کرامت. از آنجا که نامگذاری فرزندان یکی از مهمترین مراحل زندگانی هر انسانی است ونشانگر علایق و نگرش اوست می توان از این نکته به استنتاج های فراوانی درباره خصوصیات یک جامعه دست یافت و نکات قابل تاملی را از آن استخراج نمود.

براساس یک پژوهش بین المللی نام مبارک” محمد” پرطرفدارترین نام در سطح جهان است و هیچ نامی تا این اندازه مورد استقبال جهانیان قرار نگرفته است. در کشور ایران نیز نام مبارک “محمد” در رتبه اول قرار گرفته است و طبق آمار نام های مبارک ” علی” و ” حسین” دررتبه های دوم و سوم و پس از آن نام رضا که با احتساب اسامی دو اسمی در مرتبه چهارم قرار دارد و درصد فراوانی قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است. شماری از نام های دو اسمی عبارتند از: احمدرضا- محمدرضا- علیرضا- حامد رضا- حسن رضا- حسین رضا- غلامرضا- عبدالرضا- امید رضا – حمیدرضا- امیر رضا- امین رضا- رضا بخش- رضا علی – رضا قلی- رضا محمد- سعید رضا- سقارضا- فرهاد رضا- مجید رضا- مسعود رضا – موسی رضا- مهدی رضا- میررضا- وحید رضا- یوسف رضا و… علاوه براین نام ها که در اسناد سازمان ثبت احوال ونیز کتاب های نامنامه، ثبت است بسیاری از ایرانیان نام خانوادگی خویش را به سبب ارادت به حضرت امام رضا (ع) به گونه ای برگزیده اند که یادآور آن حضرت است. شماری از نام های خانوادگی در این زمینه عبارتند از: رضایی- رضا زاده- پور رضا – رضاییان- رضا نیا- رضا جو- رضا طلب- رضا پور- رضا خواه- رضا دوست- مشهدی یار- عبدالرضایی – غلامرضایی – رضوی و… برخی از ایرانیان نیز با برگزیدن نام های اصحاب آن حضرت همچون ربیع – مراد و اباصلت ارادت خویش را آشکار نموده اند و برخی دیگر نیز با انتخاب القاب پدر وفرزند آن حضرت در این مسیرگام نهاده اند. ابراز علاقه و ارادت به ساحت مقدس حضرت امام رضا (ع) تنها در نامگذاری مردان خلاصه نمی شود. به استناد آمار موجود بخش قابل توجهی از نام های بانوان ایرانی به نام های مبارک مادر، خواهر وهمسر حضرت امام رضا (ع) اختصاص یافته است. نام هایی همانند: تکتم- نجمه- (مادر امام رضا (ع)) -حکیمه- معصومه- بی بی معصومه- معصومه خاتون( لقب خواهر آن حضرت)- خیزران ( لقب همسرامام) و … است برخی از ایرانیان نیز از آنجا که یکی از القاب آن حضرت “ضامن آهو” می باشد فرزند دختر خویش را ” آهو” نامگذاری می کنند که دراین خصوص هموطنان آذری زبان از نام ” مارال” به همین معنی بهره برده اند.

یقینا گستره نام ها سرشار از گفتنی های ناگفته و اسرار و نکات قابل توجه فراوانی است که تاکنون مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار نگرفته است. چه بسا در پس ماجرای انتخاب این نام ها کرامات و ماجراهای شیرینی نهفته باشد که گردآوری وتنظیم آن می تواند کتابی جالب وجذاب باشد و در قلمرو مسائل مذهبی واجتماعی نقش ارزنده ای ایفا نماید. این موضوع حتی می تواند طرحی برای تولید برنامه های دیداری و شنیداری پر مخاطبی باشد تا مسائل تربیتی ودینی را به شکل نوینی به میان خانواده ها ببرد و آفق تازه ای را در برابر دیدگان آنها بگشاید.

کامران شرفشاهی